అక్టోబర్‌ విప్లవం- నిరంతర ఉద్యమం
సుకోమల్‌ సేన్‌
Wed, 7 Nov 2012, IST
1917, నవంబర్‌లో రగిల్చిన జ్వాలను
ఆర్పివేయడం సాధ్యంకాదు. ఆ స్ఫూర్తి ఎప్పటికీ ప్రకాశిస్తూనే ఉంటుంది. ఈ
పరిస్థితిని సక్రమంగా చేపడితే నిరాశ చెందాల్సిన అవసరం లేదు. మాజీ
యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం విఫలమైనా, సామ్రాజ్యవాదం, దాని ఏజెన్సీలు
సాగిస్తున్న భీకర ఆర్థిక, సైనికపరమైన దాడులు కొనసాగుతున్నా నిరాశ
చెందాల్సిన పనిలేదు. పైన చర్చించిన అంశాలతో పాటు కమ్యూనిస్టు ఉద్యమం
పురోగతి సాధించేందుకు సైద్ధాంతిక నిజాయితీ, కమ్యూనిస్టు పార్టీ, దాని
నాయకుల, సభ్యుల దృఢ సంకల్పం అత్యంత ముఖ్యమైన అంశం.
'గత శతాబ్దపు విప్లవోద్యమ చరిత్రలో రెండు ప్రధాన సంఘటనలు చోటుచేసుకున్నాయి. అవి 'ప్రపంచాన్ని కుదిపేసిన ఆ పది రోజులు' పేరుతో జాన్‌ రీడ్‌ అభివర్ణించిన అక్టోబర్‌ ఉద్యమం జరిగిన రోజులు, సోవియట్‌ యూనియన్‌ కమ్యూనిస్టు పార్టీ 20వ మహాసభ (1956 ఫిబ్రవరి 14-25). అవి రెండూ ప్రపంచాన్ని 'ముందూ', 'ఆ తరువాత'గా విభజించాయి. ఈ రెండు ఉద్యమాలతో పోల్చగల స్థాయిలో ప్రధాన సైద్ధాంతిక లేదా రాజకీయ ఉద్యమానికి సంబం ధించి మరి ఏ ఇతర సంఘటననూ నేను పోల్చజాలను. ఇంకా సరళంగా చెప్పాలంటే, అక్టోబర్‌ విప్లవం ప్రపంచ కమ్యూనిస్టు ఉద్యమాన్ని సృష్టించింది. 20వ మహాసభ దానిని నాశనం చేసింది'.
ప్రపంచ కమ్యూనిస్టు ఉద్యమంపైనా, ఇటీవలి కాలంలోని పోరాటాలతో సహా కార్మిక పోరాటాలపైనా అనేక సంపుటాల చారిత్రాత్మక విశ్లేషణ చేసి మరణించిన ప్రముఖ మార్క్సిస్టు చరిత్రకారుడు ఎరిక్‌ హాబ్స్‌బామ్‌ ఈ వ్యాఖ్యలు చేశారు.
వాస్తవానికి ప్రపంచాన్ని కుదిపేసిన ఆ పది రోజులకు సంబంధించిన ప్రత్యక్ష కథనాన్ని అమెరికా పాత్రికేయుడు జాన్‌ రీడ్‌ ఆవిష్కరించారు. 1917, నవంబర్‌లో రష్యా కార్మికవర్గం వీరోచిత తిరుగుబాటు చేసిన ఆ పది రోజుల్లో ప్రపంచం ఎంతగా కుదిపివేతకు, మౌలికంగా మార్పుకు గురైందో ఆయన కన్నుల ముందు ఆవిష్కరింపజేశారు. ఫ్రాన్స్‌ సాయుధ కార్మిక వర్గం సృష్టించిన 1881 విప్లవాన్ని విశ్లేషిస్తూ పారిస్‌ కమ్యూన్‌ను కారల్‌ మార్క్స్‌ 'స్టార్మింగ్‌ ఆఫ్‌ హెవెన్స్‌'గా ప్రశంసించారు. అయితే దురదృష్టవశాత్తు అది రెండు మాసాలకు మించి కొనసాగలేకపోయింది. విప్లవం విఫలం కావడానికి కారణాలను మార్క్స్‌ వివరించారు. కార్మికవర్గ నియంతృత్వం, అంటే బూర్జువా వర్గ పాలన స్థానంలో కార్మిక వర్గ పాలన చోటుచేసుకుంటే ఆచరణలో ఎలా ఉంటుందో తెలుసుకోవాలని ప్రపంచానికి ఉద్బోధించారు.
అయితే రష్యా విప్లవం ఇందుకు భిన్నమైంది. రష్యా కార్మిక వర్గం లెనిన్‌ నేతృత్వంలో సాయుధ విప్లవం నిర్వహించింది. లెనినిస్టు సిద్ధాంతాలపై ప్రపంచ కమ్యూనిస్టు ఉద్యమ నిర్మాణం జరిగింది. కేంద్రీకృత, పాక్షిక మిలిటరీ కమాండ్‌ నేతృత్వంలో ప్రపంచంలో సమూలమైన మార్పులు తీసుకొచ్చేందుకు అంకితభావంతో ఏకైక క్రమశిక్షణ గలిగిన సైన్యంగా కార్మికవర్గ నేతృత్వంలోని కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఈ విప్లవం తెచ్చింది. నాజీ జర్మనీని ప్రతిఘటించడానికి తెగింపు ప్రదర్శించి యుద్ధంలో అగ్ర రాజ్యంగా నిలిచిన యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌తో అనుసంధానం కావడంతో అది ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రాధాన్యత సంతరించుకన్న ఉద్యమమైంది. విశాలమైనదే అయినప్పటికీ వెనుకబడిన దేశాన్ని అగ్ర రాజ్యంగా బోల్షివిజం తీర్చిదిద్దింది. ఇతర దేశాల్లో సోషలిజం పురోగమనానికి, వలసవాద, అర్ధ వలసవాద ప్రపంచం తన విముక్తికి దాని మద్దతును, అయిష్టంగానే అయినప్పటికీ కొన్ని సమయాల్లో నిజమైన రక్షణను తీసుకుంది. దాని బలహీనతలు ఏమైనప్పటికీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ ఉనికి సోషలిజం ఒక కలకు అతీతమైనదనే విషయాన్ని నిరూపించింది. రష్యాలో బూర్జువా వర్గం పాలన శృంఖలాలను తెంచి వేయడం కమ్యూనిస్టు ఉద్యమానికి అతి పెద్ద సవాలుగా పరిణమించింది. కమ్యూనిజానికి వ్యతిరేకంగా జరిగిన తీవ్ర ప్రచ్ఛన్న యుద్ధంలో పాల్గొన్నవారు ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న కమ్యూనిస్టులను మాస్కో ఏజెంట్లుగా అభివర్ణించారు. వారిని యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌తోనూ, దాని సోషలిస్టు సిద్ధాంతాలతోనూ గట్టిగా ముడిబెట్టారు.
1917 నుంచి 1990 వరకు, అంటే 73 సంవత్సరాల సోషలిస్టు పాలన అనంతరం యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ 1991లో పతనమైంది. ఈ సంఘటనతో ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఆందోళనకు, స్తబ్ధతకు గురైన కమ్యూనిస్టు పార్టీలు మునుపటి యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం పతనం కావడానికి గల కారణాలను విశ్లేషించడం ప్రారంభించాయి. ఈ లోపు కొన్ని దేశాల్లో కమ్యూనిస్టు పార్టీలు విచ్ఛిన్నం కావడమో లేదా పాక్షికంగా విచ్ఛిన్నం కావడమో జరిగింది. మరి కొన్ని దేశాల్లో కమ్యూనిస్టు పార్టీలు చెక్కుచెదరకుండా పటిష్టంగా నిలిచాయి. రష్యా అరుణతార లేకుండానే అవి పునర్వ్యవస్థీకరణ కార్యకలాపాలను ప్రారంభించాయి.
అవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా కమ్యూనిస్టు ఉద్యమానికి అత్యంత గడ్డు రోజులుగా పరిణమించాయి. అయితే ప్రస్తుత ప్రపంచ పరిస్థితుల్లో కమ్యూనిస్టులు, కమ్యూనిస్టు ఉద్యమ సానుభూతిపరులు పెట్టుబడి పాలనపైనా, నయా ఉదారవాద ప్రపంచీకరణపైనా పోరాటాన్ని తిరిగి ప్రారంభిస్తున్నారు. ప్రపంచ కార్మికవర్గంపైనా, పేదలపైనా ప్రపంచ పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థ ఇప్పటి వరకూ జరిపిన అత్యంత తీవ్రమైన దాడిగా నయా ఉదారవాద ప్రపంచీకరణను పేర్కొనవచ్చు.
కానీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ ఎందుకు విఫలమైంది లేదా పతనమైంది? యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ పతనం కారల్‌ మార్క్స్‌ విశ్లేషణకు ఒక బలమైన వాదననను ముందుకు తెచ్చింది. మార్క్స్‌ 1859లో ఈ విధంగా రాశారు. 'తమ జీవనోపాధికి సంబంధించిన సామాజిక ఉత్పత్తిలో మానవులు తమ అభిమతాలకు భిన్నంగా నిర్దిష్టమైన, అవసరమైన ఉత్పాదక సంబంధాలను నెలకొల్పుకుంటారు. తమ భౌతిక ఉత్పాదక శక్తుల అభివృద్ధిలో కచ్చితంగా ఇటువంటి సంబంధాలు ఉంటాయి. వారి అభివృద్ధిలో ఒక నిర్దిష్ట దశలో సమాజానికి చెందిన భౌతిక ఉత్పాదక శక్తులకు అప్పటికే అమలులో ఉన్న ఉత్పత్తి సంబంధాలకు మధ్య వైరుధ్యం చోటు చేసుకుంటుంది. దీనిని ఇంతకుముందున్న ఆస్తి సంబంధాలకు సంబంధించిన చట్టపరమైన భావవ్యక్తీకరణగా పేర్కొనవచ్చు. ఉత్పాదక శక్తుల అభివృద్ధి రూపాల నుంచి ఈ సంబంధాలు సంకెళ్లుగా పరిణమిస్తాయి. అప్పుడు మనం ఒక సామాజిక విప్లవ శకంలో ప్రవేశిస్తాం'.
సామాజిక విప్లవానికి అవసరమైన పరిస్థితిని సృష్టించే మార్క్స్‌ సిద్ధాంతాన్ని ఎవరూ తిరస్కరించ లేరు. మార్క్స్‌ విశ్లేషణ రష్యా విప్లవానికి సరిపోతుందా అని కొంతమంది ప్రశ్నించవచ్చు. కానీ అదే గాక మార్క్సిస్టు విప్లవ సిద్ధాంతం పలచబడటం, సిపిఎస్‌యు 20వ మహాసభ అనంతరం చోటుచేసుకున్న పరిణామాలు (రంగం నుంచి స్టాలిన్‌ నిష్క్రమించిన తరువాత జరిగిన తొలి మహాసభ) యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం పతనం కావడానికి భూమికను సిద్ధం చేశాయని చెప్పకతప్పదు. దాని ఫలితంగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా కమ్యూనిస్టు ఉద్యమం ఎదుర్కొన్న సైద్ధాంతిక ప్రళయం నేటికీ కొనసాగుతోందనడాన్ని కాదనజాలం. ఈ నేపథ్యంలో ఎరిక్‌ హాబ్స్‌బామ్‌ చారిత్రిక వాస్తవాలకు అనుగుణంగా చేసిన పై వ్యాఖ్యను పరిగణనలోకి తీసుకోవాలి.
మార్క్స్‌ ఉత్పత్తి శక్తులు సామాజిక, వ్యవస్థాగత, సిద్ధాంతపరమైన వ్యవస్థతో పడిన ఘర్షణ వెనుకబడిన వ్యవసాయాధారిత దేశాలను పారిశ్రామికంగా అభివృద్ధి చెందిన దేశాలుగా చేశాయనడానికి స్పష్టమైన దృష్టాంతం ఏమీ లేదని కొందరు వాదించవచ్చు కూడా. రష్యా విప్లవం విషయంలో, ఇది ఇప్పటికీ చర్చనీయాంశంగానే ఉంది. అయితే సోవియట్‌ యూనియన్‌ విచ్ఛన్నం కావడం వాస్తవం. ఈ పతనంలో సిపిఎస్‌యు 20వ మహాసభ పాత్రను హాబ్స్‌బామ్‌ విశ్లేషించారు.
మరి దీని స్థానాన్ని ఏది ఆక్రమిస్తుంది ? మనం 19వ శతాబ్దం నాటి మార్క్స్‌ ఆశావాదాన్ని ఇంకెంత మాత్రం అనుసరించలేం. పాత వ్యవస్థను కూల్చేస్తే దాని స్థానంలో మెరుగైన నూతన వ్యవస్థ ఏర్పాటవ్వాలని మార్క్స్‌ ఉద్బోధించారు. ఎందుకంటే, మానవాళి తాను పరిష్కరించ గల సమస్యలనే సృష్టించుకుంటుంది. మానవాళి, ఇంకా చెప్పాలంటే బోల్షివిక్‌లు 1917లో నిర్దేశించుకున్న లక్ష్యాలు వాటి కాలమాన పరిస్థితుల దృష్ట్యా పరిష్కార యోగ్య మైనవి కావు లేదా అసంపూర్ణంగా మాత్రమే పరిష్కార యోగ్యమైనవి. అయితే ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం ఉధృతమైన విషయాన్ని చరిత్ర విస్మరించలేదు. ఆ ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం అమెరికా, ఇతర పశ్చిమ ఐరోపా దేశాలతో, వాటి జీవన ప్రమాణాలతో పోటీపడేలా బోల్షివిక్‌లపై తీవ్ర ఒత్తిడి తెచ్చింది. అయితే, అదే సమయంలో సంస్కృతి, కళలు, సైన్స్‌, సామాజిక సమసమాజ రంగాల్లో సోవియట్‌ సాధించిన విజయాలను విస్మరించలేం.
సోవియట్‌ కమ్యూనిజం పతనంతో ఉత్పన్నమైన సమస్యలను సమీప భవిష్యత్తులో పరిష్కారం సాధ్యమేనని లేదా తరువాతి తరంలో లభించే ఏ పరిష్కారమైనా మాజీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ ప్రజలు, కమ్యూనిస్టు బాల్కన్ల పరిస్థితులు మెరుగుపడేందుకు దోహదం చేస్తుందని వాదించేందుకు అత్యంత తీవ్ర స్థాయిలో ఆత్మవిశ్వాసం అవసరం. యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ పతనంతో 'నిజంగా ఉనికిలో ఉన్న సోషలిజం'పై జరిపిన ప్రయోగం కొంతమంది పేర్కొన్నట్లుగా ముగిసింది. ఈ విషమ పరిస్థితిని విజయవంతంగా అధిగమించిన కమ్యూనిస్టు దేశాలు లేదా అధికారంలో కొనసాగిన చైనా వంటి దేశాలు కూడా ఏకైక, కేంద్రీకృత నియంత్రణ గల ప్రభుత్వ ప్రణాళికల ఆధారిత వ్యవస్థను రద్దు చేశాయి లేదా మార్కెట్‌ లేని సహకార వ్యవస్థతో కూడిన ఆర్థిక వ్యవస్థ గల దేశాలుగా మిగిలాయి.
సోవియట్‌ ప్రయోగం పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థకు ఒక ప్రపంచ ప్రత్యామ్నాయంగా రూపొందలేదు. తీవ్రంగా వెనుకబడిన ఒక దేశంలో నెలకొన్న ప్రత్యేక, తిరిగి పునరావృతం కాని చారిత్రిక నేపథ్యం గల పరిస్థితుల్లో నిర్దిష్ట ప్రతిస్పందనలుగా మాత్రమే రూపొందింపబడింది. ఎక్కడో విఫలమైన విప్లవం సోషలిజాన్ని మాత్రమే నిర్మించేందుకు యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ కట్టుబడి ఉండటానికి దోహదం చేసింది. ఇందులో యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ 1917లో విజయం సాధించగలిగింది. సామాజిక యాజమాన్యం, ఉత్పత్తి సాధనాల నిర్దిష్ట ప్రణాళిక, పంపిణీ, మారకం వ్యవస్థ అమలులో ఉన్న సోవియట్‌ యూనియన్‌లో ఈ ప్రయోగం విఫలం కావడం సాంప్రదాయిక సోషలిజం ప్రాజెక్టుపై ఎంత మేరకు ప్రభావం చూపుతుందనేది మరో ప్రశ్న. అటువంటి ప్రాజెక్టు సిద్ధాంతపరంగా ఆర్థికంగా హేతుబద్ధమైందనే వాస్తవాన్ని మొట్టమొదటి ప్రపంచ యుద్ధ కాలం నుంచీ ఆర్థికవ్తేతలు అంగీకరిస్తున్నారు. అయితే ఆ సిద్ధాంతాన్ని రూపొందించింది సోషలిస్టులు కాదు. సోషలిస్టేతర ఆర్థికవేత్తలే. కేవలం అధికార గణం ద్వారానే అమలు చేయాలంటే మాత్రం దీనికి ఆచరణపరంగా కొన్ని లోపాలున్నాయనే విషయం సుస్పష్టం. సోషలిజం వారికి ఏది మంచిదో ఉద్బోధించేదిగా కాకుండా వినియోగదారుల ఆకాంక్షలను కూడా పరిగణనలోకి తీసుకోవాలంటే, ఈ సిద్ధాంతం కనీసం పాక్షికంగానైనా మార్కెట్‌ ధరవరలు, వాస్తవికత ప్రాతిపదికగా గల అకౌంటింగ్‌ ధరలతో కలసి పనిచేయ్యాల్సి ఉంటుందనేది కూడా సుస్పష్టం. వాస్తవానికి పశ్చిమ దేశాల్లోని సోషలిస్ట్‌ ఆర్థికవేత్తలు ఈ అంశాలను 1930 దశకంలోనే విస్తృతంగా చర్చించారు. ఆ సోషలిస్ట్‌ వ్యవస్థ ఆచరణ సాధ్యమేనని చాటి చెప్పడం దాని ఆధిక్యతను చాటిచెప్పడం కాకపోవచ్చు.
ఎరిక్‌ హాబ్స్‌బామ్‌ తన స్వీయ అనుభవాలతో కూడిన ఆసక్తికరమైన కథను మనకు అందిస్తారు. 1930 దశకంలో అత్యంత ఆధునిక భావాలు గల సోషలిస్టు ఆర్థికవేత్త ఆస్కార్‌ లాంజ్‌ తన స్వదేశమైన పోలెండ్‌లో సోషలిజం నిర్మించేందుకు అమెరికా నుంచి వచ్చిన విషయాన్ని హాబ్స్‌బామ్‌ వివరించారు. లండన్‌ ఆస్పత్రిలో మరణశయ్యపై ఉండగా నాతో సహా తనను పరామర్శించేందుకు వచ్చిన స్నేహితులు, అభిమానులతో ఈ విధంగా పేర్కొన్నారు. 1920వ దశకంలో నేను రష్యాలో ఉండి ఉంటే నేను బుఖారినైట్‌ గ్రాడ్యుయలిస్ట్‌ అయి ఉండేవాడిని. రష్యా ప్రణాళికావేత్తల తరహాలో సోవియట్‌ యూనియన్‌ పారిశ్రామికీకరణ విషయంలో మరింత ఉదారంగా, పరిమితమైన లక్ష్యాలు నిర్దేశించు కోవాలని నేను సిఫార్సు చేసి ఉండేవాడిని. అయినా నేను వెనక్కు చూసుకుని విచక్షణారహితమైన, పాశవికమైన, మౌలికంగా ఎటువంటి నిర్దిష్ట ప్రణాళిక లేకుండా రూపొందించిన మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళికకు ప్రత్యామ్యాయమేదైనా ఉందా అని ఆలోచించుకునే వాడిని. అయితే ఈ ప్రశ్నకు నాకు సమాధానం లభించబోదు' అని ఆస్కార్‌ లాంజ్‌ ప్రస్తావించిన విషయం నేను మననం చేసుకున్నాను. ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం ఎవరు చెబుతారు?కనీసం సోవియట్‌ తరహా సోషలిజాన్ని విమర్శించేవారైనా చెబుతారా?
1917, నవంబర్‌లో రగిల్చిన జ్వాలను ఆర్పివేయడం సాధ్యంకాదు. ఆ స్ఫూర్తి ఎప్పటికీ ప్రకాశిస్తూనే ఉంటుంది. ఈ పరిస్థితిని సక్రమంగా చేపడితే నిరాశ చెందాల్సిన అవసరం లేదు. మాజీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం విఫలమైనా, సామ్రాజ్యవాదం, దాని ఏజెన్సీలు సాగిస్తున్న భీకర ఆర్థిక, సైనికపరమైన దాడులు కొనసాగుతున్నా నిరాశ చెందాల్సిన పనిలేదు. పైన చర్చించిన అంశాలతో పాటు కమ్యూనిస్టు ఉద్యమం పురోగతి సాధించేందుకు సైద్ధాంతిక నిజాయితీ, కమ్యూనిస్టు పార్టీ, దాని నాయకుల, సభ్యుల దృఢ సంకల్పం అత్యంత ముఖ్యమైన అంశం.
'గత శతాబ్దపు విప్లవోద్యమ చరిత్రలో రెండు ప్రధాన సంఘటనలు చోటుచేసుకున్నాయి. అవి 'ప్రపంచాన్ని కుదిపేసిన ఆ పది రోజులు' పేరుతో జాన్‌ రీడ్‌ అభివర్ణించిన అక్టోబర్‌ ఉద్యమం జరిగిన రోజులు, సోవియట్‌ యూనియన్‌ కమ్యూనిస్టు పార్టీ 20వ మహాసభ (1956 ఫిబ్రవరి 14-25). అవి రెండూ ప్రపంచాన్ని 'ముందూ', 'ఆ తరువాత'గా విభజించాయి. ఈ రెండు ఉద్యమాలతో పోల్చగల స్థాయిలో ప్రధాన సైద్ధాంతిక లేదా రాజకీయ ఉద్యమానికి సంబం ధించి మరి ఏ ఇతర సంఘటననూ నేను పోల్చజాలను. ఇంకా సరళంగా చెప్పాలంటే, అక్టోబర్‌ విప్లవం ప్రపంచ కమ్యూనిస్టు ఉద్యమాన్ని సృష్టించింది. 20వ మహాసభ దానిని నాశనం చేసింది'.
ప్రపంచ కమ్యూనిస్టు ఉద్యమంపైనా, ఇటీవలి కాలంలోని పోరాటాలతో సహా కార్మిక పోరాటాలపైనా అనేక సంపుటాల చారిత్రాత్మక విశ్లేషణ చేసి మరణించిన ప్రముఖ మార్క్సిస్టు చరిత్రకారుడు ఎరిక్‌ హాబ్స్‌బామ్‌ ఈ వ్యాఖ్యలు చేశారు.
వాస్తవానికి ప్రపంచాన్ని కుదిపేసిన ఆ పది రోజులకు సంబంధించిన ప్రత్యక్ష కథనాన్ని అమెరికా పాత్రికేయుడు జాన్‌ రీడ్‌ ఆవిష్కరించారు. 1917, నవంబర్‌లో రష్యా కార్మికవర్గం వీరోచిత తిరుగుబాటు చేసిన ఆ పది రోజుల్లో ప్రపంచం ఎంతగా కుదిపివేతకు, మౌలికంగా మార్పుకు గురైందో ఆయన కన్నుల ముందు ఆవిష్కరింపజేశారు. ఫ్రాన్స్‌ సాయుధ కార్మిక వర్గం సృష్టించిన 1881 విప్లవాన్ని విశ్లేషిస్తూ పారిస్‌ కమ్యూన్‌ను కారల్‌ మార్క్స్‌ 'స్టార్మింగ్‌ ఆఫ్‌ హెవెన్స్‌'గా ప్రశంసించారు. అయితే దురదృష్టవశాత్తు అది రెండు మాసాలకు మించి కొనసాగలేకపోయింది. విప్లవం విఫలం కావడానికి కారణాలను మార్క్స్‌ వివరించారు. కార్మికవర్గ నియంతృత్వం, అంటే బూర్జువా వర్గ పాలన స్థానంలో కార్మిక వర్గ పాలన చోటుచేసుకుంటే ఆచరణలో ఎలా ఉంటుందో తెలుసుకోవాలని ప్రపంచానికి ఉద్బోధించారు.
అయితే రష్యా విప్లవం ఇందుకు భిన్నమైంది. రష్యా కార్మిక వర్గం లెనిన్‌ నేతృత్వంలో సాయుధ విప్లవం నిర్వహించింది. లెనినిస్టు సిద్ధాంతాలపై ప్రపంచ కమ్యూనిస్టు ఉద్యమ నిర్మాణం జరిగింది. కేంద్రీకృత, పాక్షిక మిలిటరీ కమాండ్‌ నేతృత్వంలో ప్రపంచంలో సమూలమైన మార్పులు తీసుకొచ్చేందుకు అంకితభావంతో ఏకైక క్రమశిక్షణ గలిగిన సైన్యంగా కార్మికవర్గ నేతృత్వంలోని కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఈ విప్లవం తెచ్చింది. నాజీ జర్మనీని ప్రతిఘటించడానికి తెగింపు ప్రదర్శించి యుద్ధంలో అగ్ర రాజ్యంగా నిలిచిన యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌తో అనుసంధానం కావడంతో అది ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రాధాన్యత సంతరించుకన్న ఉద్యమమైంది. విశాలమైనదే అయినప్పటికీ వెనుకబడిన దేశాన్ని అగ్ర రాజ్యంగా బోల్షివిజం తీర్చిదిద్దింది. ఇతర దేశాల్లో సోషలిజం పురోగమనానికి, వలసవాద, అర్ధ వలసవాద ప్రపంచం తన విముక్తికి దాని మద్దతును, అయిష్టంగానే అయినప్పటికీ కొన్ని సమయాల్లో నిజమైన రక్షణను తీసుకుంది. దాని బలహీనతలు ఏమైనప్పటికీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ ఉనికి సోషలిజం ఒక కలకు అతీతమైనదనే విషయాన్ని నిరూపించింది. రష్యాలో బూర్జువా వర్గం పాలన శృంఖలాలను తెంచి వేయడం కమ్యూనిస్టు ఉద్యమానికి అతి పెద్ద సవాలుగా పరిణమించింది. కమ్యూనిజానికి వ్యతిరేకంగా జరిగిన తీవ్ర ప్రచ్ఛన్న యుద్ధంలో పాల్గొన్నవారు ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న కమ్యూనిస్టులను మాస్కో ఏజెంట్లుగా అభివర్ణించారు. వారిని యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌తోనూ, దాని సోషలిస్టు సిద్ధాంతాలతోనూ గట్టిగా ముడిబెట్టారు.
1917 నుంచి 1990 వరకు, అంటే 73 సంవత్సరాల సోషలిస్టు పాలన అనంతరం యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ 1991లో పతనమైంది. ఈ సంఘటనతో ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఆందోళనకు, స్తబ్ధతకు గురైన కమ్యూనిస్టు పార్టీలు మునుపటి యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం పతనం కావడానికి గల కారణాలను విశ్లేషించడం ప్రారంభించాయి. ఈ లోపు కొన్ని దేశాల్లో కమ్యూనిస్టు పార్టీలు విచ్ఛిన్నం కావడమో లేదా పాక్షికంగా విచ్ఛిన్నం కావడమో జరిగింది. మరి కొన్ని దేశాల్లో కమ్యూనిస్టు పార్టీలు చెక్కుచెదరకుండా పటిష్టంగా నిలిచాయి. రష్యా అరుణతార లేకుండానే అవి పునర్వ్యవస్థీకరణ కార్యకలాపాలను ప్రారంభించాయి.
అవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా కమ్యూనిస్టు ఉద్యమానికి అత్యంత గడ్డు రోజులుగా పరిణమించాయి. అయితే ప్రస్తుత ప్రపంచ పరిస్థితుల్లో కమ్యూనిస్టులు, కమ్యూనిస్టు ఉద్యమ సానుభూతిపరులు పెట్టుబడి పాలనపైనా, నయా ఉదారవాద ప్రపంచీకరణపైనా పోరాటాన్ని తిరిగి ప్రారంభిస్తున్నారు. ప్రపంచ కార్మికవర్గంపైనా, పేదలపైనా ప్రపంచ పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థ ఇప్పటి వరకూ జరిపిన అత్యంత తీవ్రమైన దాడిగా నయా ఉదారవాద ప్రపంచీకరణను పేర్కొనవచ్చు.
కానీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ ఎందుకు విఫలమైంది లేదా పతనమైంది? యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ పతనం కారల్‌ మార్క్స్‌ విశ్లేషణకు ఒక బలమైన వాదననను ముందుకు తెచ్చింది. మార్క్స్‌ 1859లో ఈ విధంగా రాశారు. 'తమ జీవనోపాధికి సంబంధించిన సామాజిక ఉత్పత్తిలో మానవులు తమ అభిమతాలకు భిన్నంగా నిర్దిష్టమైన, అవసరమైన ఉత్పాదక సంబంధాలను నెలకొల్పుకుంటారు. తమ భౌతిక ఉత్పాదక శక్తుల అభివృద్ధిలో కచ్చితంగా ఇటువంటి సంబంధాలు ఉంటాయి. వారి అభివృద్ధిలో ఒక నిర్దిష్ట దశలో సమాజానికి చెందిన భౌతిక ఉత్పాదక శక్తులకు అప్పటికే అమలులో ఉన్న ఉత్పత్తి సంబంధాలకు మధ్య వైరుధ్యం చోటు చేసుకుంటుంది. దీనిని ఇంతకుముందున్న ఆస్తి సంబంధాలకు సంబంధించిన చట్టపరమైన భావవ్యక్తీకరణగా పేర్కొనవచ్చు. ఉత్పాదక శక్తుల అభివృద్ధి రూపాల నుంచి ఈ సంబంధాలు సంకెళ్లుగా పరిణమిస్తాయి. అప్పుడు మనం ఒక సామాజిక విప్లవ శకంలో ప్రవేశిస్తాం'.
సామాజిక విప్లవానికి అవసరమైన పరిస్థితిని సృష్టించే మార్క్స్‌ సిద్ధాంతాన్ని ఎవరూ తిరస్కరించ లేరు. మార్క్స్‌ విశ్లేషణ రష్యా విప్లవానికి సరిపోతుందా అని కొంతమంది ప్రశ్నించవచ్చు. కానీ అదే గాక మార్క్సిస్టు విప్లవ సిద్ధాంతం పలచబడటం, సిపిఎస్‌యు 20వ మహాసభ అనంతరం చోటుచేసుకున్న పరిణామాలు (రంగం నుంచి స్టాలిన్‌ నిష్క్రమించిన తరువాత జరిగిన తొలి మహాసభ) యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం పతనం కావడానికి భూమికను సిద్ధం చేశాయని చెప్పకతప్పదు. దాని ఫలితంగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా కమ్యూనిస్టు ఉద్యమం ఎదుర్కొన్న సైద్ధాంతిక ప్రళయం నేటికీ కొనసాగుతోందనడాన్ని కాదనజాలం. ఈ నేపథ్యంలో ఎరిక్‌ హాబ్స్‌బామ్‌ చారిత్రిక వాస్తవాలకు అనుగుణంగా చేసిన పై వ్యాఖ్యను పరిగణనలోకి తీసుకోవాలి.
మార్క్స్‌ ఉత్పత్తి శక్తులు సామాజిక, వ్యవస్థాగత, సిద్ధాంతపరమైన వ్యవస్థతో పడిన ఘర్షణ వెనుకబడిన వ్యవసాయాధారిత దేశాలను పారిశ్రామికంగా అభివృద్ధి చెందిన దేశాలుగా చేశాయనడానికి స్పష్టమైన దృష్టాంతం ఏమీ లేదని కొందరు వాదించవచ్చు కూడా. రష్యా విప్లవం విషయంలో, ఇది ఇప్పటికీ చర్చనీయాంశంగానే ఉంది. అయితే సోవియట్‌ యూనియన్‌ విచ్ఛన్నం కావడం వాస్తవం. ఈ పతనంలో సిపిఎస్‌యు 20వ మహాసభ పాత్రను హాబ్స్‌బామ్‌ విశ్లేషించారు.
మరి దీని స్థానాన్ని ఏది ఆక్రమిస్తుంది ? మనం 19వ శతాబ్దం నాటి మార్క్స్‌ ఆశావాదాన్ని ఇంకెంత మాత్రం అనుసరించలేం. పాత వ్యవస్థను కూల్చేస్తే దాని స్థానంలో మెరుగైన నూతన వ్యవస్థ ఏర్పాటవ్వాలని మార్క్స్‌ ఉద్బోధించారు. ఎందుకంటే, మానవాళి తాను పరిష్కరించ గల సమస్యలనే సృష్టించుకుంటుంది. మానవాళి, ఇంకా చెప్పాలంటే బోల్షివిక్‌లు 1917లో నిర్దేశించుకున్న లక్ష్యాలు వాటి కాలమాన పరిస్థితుల దృష్ట్యా పరిష్కార యోగ్య మైనవి కావు లేదా అసంపూర్ణంగా మాత్రమే పరిష్కార యోగ్యమైనవి. అయితే ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం ఉధృతమైన విషయాన్ని చరిత్ర విస్మరించలేదు. ఆ ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం అమెరికా, ఇతర పశ్చిమ ఐరోపా దేశాలతో, వాటి జీవన ప్రమాణాలతో పోటీపడేలా బోల్షివిక్‌లపై తీవ్ర ఒత్తిడి తెచ్చింది. అయితే, అదే సమయంలో సంస్కృతి, కళలు, సైన్స్‌, సామాజిక సమసమాజ రంగాల్లో సోవియట్‌ సాధించిన విజయాలను విస్మరించలేం.
సోవియట్‌ కమ్యూనిజం పతనంతో ఉత్పన్నమైన సమస్యలను సమీప భవిష్యత్తులో పరిష్కారం సాధ్యమేనని లేదా తరువాతి తరంలో లభించే ఏ పరిష్కారమైనా మాజీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ ప్రజలు, కమ్యూనిస్టు బాల్కన్ల పరిస్థితులు మెరుగుపడేందుకు దోహదం చేస్తుందని వాదించేందుకు అత్యంత తీవ్ర స్థాయిలో ఆత్మవిశ్వాసం అవసరం. యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ పతనంతో 'నిజంగా ఉనికిలో ఉన్న సోషలిజం'పై జరిపిన ప్రయోగం కొంతమంది పేర్కొన్నట్లుగా ముగిసింది. ఈ విషమ పరిస్థితిని విజయవంతంగా అధిగమించిన కమ్యూనిస్టు దేశాలు లేదా అధికారంలో కొనసాగిన చైనా వంటి దేశాలు కూడా ఏకైక, కేంద్రీకృత నియంత్రణ గల ప్రభుత్వ ప్రణాళికల ఆధారిత వ్యవస్థను రద్దు చేశాయి లేదా మార్కెట్‌ లేని సహకార వ్యవస్థతో కూడిన ఆర్థిక వ్యవస్థ గల దేశాలుగా మిగిలాయి.
సోవియట్‌ ప్రయోగం పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థకు ఒక ప్రపంచ ప్రత్యామ్నాయంగా రూపొందలేదు. తీవ్రంగా వెనుకబడిన ఒక దేశంలో నెలకొన్న ప్రత్యేక, తిరిగి పునరావృతం కాని చారిత్రిక నేపథ్యం గల పరిస్థితుల్లో నిర్దిష్ట ప్రతిస్పందనలుగా మాత్రమే రూపొందింపబడింది. ఎక్కడో విఫలమైన విప్లవం సోషలిజాన్ని మాత్రమే నిర్మించేందుకు యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ కట్టుబడి ఉండటానికి దోహదం చేసింది. ఇందులో యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌ 1917లో విజయం సాధించగలిగింది. సామాజిక యాజమాన్యం, ఉత్పత్తి సాధనాల నిర్దిష్ట ప్రణాళిక, పంపిణీ, మారకం వ్యవస్థ అమలులో ఉన్న సోవియట్‌ యూనియన్‌లో ఈ ప్రయోగం విఫలం కావడం సాంప్రదాయిక సోషలిజం ప్రాజెక్టుపై ఎంత మేరకు ప్రభావం చూపుతుందనేది మరో ప్రశ్న. అటువంటి ప్రాజెక్టు సిద్ధాంతపరంగా ఆర్థికంగా హేతుబద్ధమైందనే వాస్తవాన్ని మొట్టమొదటి ప్రపంచ యుద్ధ కాలం నుంచీ ఆర్థికవ్తేతలు అంగీకరిస్తున్నారు. అయితే ఆ సిద్ధాంతాన్ని రూపొందించింది సోషలిస్టులు కాదు. సోషలిస్టేతర ఆర్థికవేత్తలే. కేవలం అధికార గణం ద్వారానే అమలు చేయాలంటే మాత్రం దీనికి ఆచరణపరంగా కొన్ని లోపాలున్నాయనే విషయం సుస్పష్టం. సోషలిజం వారికి ఏది మంచిదో ఉద్బోధించేదిగా కాకుండా వినియోగదారుల ఆకాంక్షలను కూడా పరిగణనలోకి తీసుకోవాలంటే, ఈ సిద్ధాంతం కనీసం పాక్షికంగానైనా మార్కెట్‌ ధరవరలు, వాస్తవికత ప్రాతిపదికగా గల అకౌంటింగ్‌ ధరలతో కలసి పనిచేయ్యాల్సి ఉంటుందనేది కూడా సుస్పష్టం. వాస్తవానికి పశ్చిమ దేశాల్లోని సోషలిస్ట్‌ ఆర్థికవేత్తలు ఈ అంశాలను 1930 దశకంలోనే విస్తృతంగా చర్చించారు. ఆ సోషలిస్ట్‌ వ్యవస్థ ఆచరణ సాధ్యమేనని చాటి చెప్పడం దాని ఆధిక్యతను చాటిచెప్పడం కాకపోవచ్చు.
ఎరిక్‌ హాబ్స్‌బామ్‌ తన స్వీయ అనుభవాలతో కూడిన ఆసక్తికరమైన కథను మనకు అందిస్తారు. 1930 దశకంలో అత్యంత ఆధునిక భావాలు గల సోషలిస్టు ఆర్థికవేత్త ఆస్కార్‌ లాంజ్‌ తన స్వదేశమైన పోలెండ్‌లో సోషలిజం నిర్మించేందుకు అమెరికా నుంచి వచ్చిన విషయాన్ని హాబ్స్‌బామ్‌ వివరించారు. లండన్‌ ఆస్పత్రిలో మరణశయ్యపై ఉండగా నాతో సహా తనను పరామర్శించేందుకు వచ్చిన స్నేహితులు, అభిమానులతో ఈ విధంగా పేర్కొన్నారు. 1920వ దశకంలో నేను రష్యాలో ఉండి ఉంటే నేను బుఖారినైట్‌ గ్రాడ్యుయలిస్ట్‌ అయి ఉండేవాడిని. రష్యా ప్రణాళికావేత్తల తరహాలో సోవియట్‌ యూనియన్‌ పారిశ్రామికీకరణ విషయంలో మరింత ఉదారంగా, పరిమితమైన లక్ష్యాలు నిర్దేశించు కోవాలని నేను సిఫార్సు చేసి ఉండేవాడిని. అయినా నేను వెనక్కు చూసుకుని విచక్షణారహితమైన, పాశవికమైన, మౌలికంగా ఎటువంటి నిర్దిష్ట ప్రణాళిక లేకుండా రూపొందించిన మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళికకు ప్రత్యామ్యాయమేదైనా ఉందా అని ఆలోచించుకునే వాడిని. అయితే ఈ ప్రశ్నకు నాకు సమాధానం లభించబోదు' అని ఆస్కార్‌ లాంజ్‌ ప్రస్తావించిన విషయం నేను మననం చేసుకున్నాను. ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం ఎవరు చెబుతారు?కనీసం సోవియట్‌ తరహా సోషలిజాన్ని విమర్శించేవారైనా చెబుతారా?
1917, నవంబర్‌లో రగిల్చిన జ్వాలను ఆర్పివేయడం సాధ్యంకాదు. ఆ స్ఫూర్తి ఎప్పటికీ ప్రకాశిస్తూనే ఉంటుంది. ఈ పరిస్థితిని సక్రమంగా చేపడితే నిరాశ చెందాల్సిన అవసరం లేదు. మాజీ యుఎస్‌ఎస్‌ఆర్‌లో సోషలిజం విఫలమైనా, సామ్రాజ్యవాదం, దాని ఏజెన్సీలు సాగిస్తున్న భీకర ఆర్థిక, సైనికపరమైన దాడులు కొనసాగుతున్నా నిరాశ చెందాల్సిన పనిలేదు. పైన చర్చించిన అంశాలతో పాటు కమ్యూనిస్టు ఉద్యమం పురోగతి సాధించేందుకు సైద్ధాంతిక నిజాయితీ, కమ్యూనిస్టు పార్టీ, దాని నాయకుల, సభ్యుల దృఢ సంకల్పం అత్యంత ముఖ్యమైన అంశం.
-సుకోమల్‌ సేన్‌
No comments:
Post a Comment